"�eby kto� cho� raz
Wdzi�czny by� za istnienie moje"
Stanis�aw Pyjas, 8 wrze�nia 1972
Wystawa Doroty Nieznalskiej Sprawa Stanis�awa Pyjasa � podobnie jak jej instalacja Przemoc i pami�� pokazywana w 2019 roku w MOCAK-u � reprezentuje nowy nurt sztuki, w kt�rym punktem wyj�cia s� materia�y archiwalne. Tego typu tw�rczo�� charakteryzuje pe�ny respekt dla dokumentu i jego prawdy. Zabieg artystyczny polega na szczeg�lnym zakomponowaniu wybranych obraz�w i tekst�w. Powstaje przekaz nag�a�niaj�cy najwa�niejsze aspekty humanistyczne i symboliczne. Wystawa staje si� zaskakuj�co skonfigurowanym dokumentem, ujawniaj�cym emocje, uczucia i przekonania artysty wobec tematu dla niego wa�nego.
Dorota Nieznalska jest artystk� o szczeg�lnej wra�liwo�ci. Nie obawia si� kontekst�w potencjalnie szokuj�cych � za co zreszt� s�ono w �yciu zap�aci�a. Jej sztuka odnosi si� do spraw maj�cych najsilniejszy wp�yw na �ycie i wra�liwo�� cz�owieka � takich jak wojna, religia i �mier�.
W projekcie Sprawa Stanis�awa Pyjasa dob�r dokument�w tworzy �obraz �ycia zdefiniowanego przez �mier�. Artystka pokazuje, �e komunistyczny system inwigilacji gn�bi� ludzi r�wnie� za to, �e chcieli czyta� ksi��ki, �y� w duchowej wolno�ci i d��y� do godnego samookre�lenia.
� Maria Anna Potocka


7 maja 1977 r. w Krakowie za spraw� S�u�by Bezpiecze�stwa w niewyja�nionych okoliczno�ciach zgin�� Stanis�aw Pyjas, 24-letni student V roku filologii polskiej Uniwersytetu Jagiello�skiego, poeta, dzia�acz opozycji antykomunistycznej. Jego �mier� wstrz�sn�a �rodowiskiem, kr�giem przyjaci� i rodzin�, zapocz�tkowa�a dzia�alno�� ruchu opozycyjnego w Krakowie. 15 maja 1977 r. og�oszono powo�anie Studenckiego Komitetu Solidarno�ci w Krakowie (SKS).
Bior�c pod uwag� wszystkie domniemane okoliczno�ci tragicznej �mierci studenta Stanis�awa Pyjasa w nocy z 6 na 7 maja 1977 r. przy ulicy Szewskiej 7 w Krakowie, pi�ciokrotnie podejmowane pr�by wznawiania i umarzania �ledztwa przez prokuratur� oraz IPN, wraz z ekshumacj� jego szcz�tk�w w 2010 r., po kt�rej badaj�cy biegli trzykrotnie potwierdzili tez� o �mierci w wyniku upadku z wysoko�ci � to w dalszym ci�gu spos�b i okoliczno�ci tej tragedii pozostaj� w sferze domys��w i insynuacji. To, co z pewno�ci� wiadomo, to to, �e Stanis�aw Pyjas czynnie wsp�pracowa� z Komitetem Obrony Robotnik�w, on i grupa jego przyjaci� byli przynajmniej rok wcze�niej rozpracowywani przez SB. Inwigilacja zamordowanego trwa�a a� do ostatnich chwil jego �ycia, dlatego jego �mier� nie by�a przypadkowa.
Istnieje obszerny kontekst tzw. sprawy Stanis�awa Pyjasa: to, kim by� ten bardzo �wiadomy wtedy m�ody cz�owiek, czy jego bezsensowna �mier�, kt�ra w wyniku po�piesznego �ledztwa generowa�a inne zgony w tajemniczych okoliczno�ciach (w celu zatarcia �lad�w), jak �mier� Stanis�awa Pietraszki czy Mariana W�clewicza. Dodatkowo sprawa anonim�w pisanych przez funkcjonariuszy SB w Krakowie, kt�re otrzymali Stanis�aw Pyjas i Bronis�aw Wildstein, zaistnia�a jako kolejny ewentualny motyw jego zab�jstwa. A ponadto sprawa Les�awa Maleszki � jak si� okaza�o, TW Ketmana, inwigiluj�cego krakowski SKS � i inne istotne fakty, wobec kt�rych nie spos�b by� oboj�tnym i kt�re pot�guj� zagadkowo�� sprawy, jak i jej dramatyzm.
Za�o�eniem i celem proponowanej wystawy multimedialnej jest przywr�cenie pami�ci postaci Stanis�awa Pyjasa. W perspektywie dzisiejszej dewaluacji warto�ci nadrz�dnych takich jak prawda, odwaga, uczciwo��, indywidualizm, nonkonformizm czy szacunek do drugiego cz�owieka � przeciwstawionych hipokryzji, cynizmowi, serwilizmowi i oportunizmowi � wystawa b�dzie pr�b� usankcjonowania tych pierwszych jako wyznacznika dzia�ania i normy w relacjach spo�ecznych. W czasach kryzysu warto�ci demokratycznych, paradoksalnie tych, za kt�re Stanis�aw Pyjas odda� swoje m�ode �ycie, istotne wydaje si� przywo�anie jego nieugi�tej, odwa�nej, zaanga�owanej postawy.
� Dorota Nieznalska
Dorota Nieznalska � artystka, absolwentka Wydzia�u Rze�by Akademii Sztuk Pi�knych w Gda�sku. Mieszka i pracuje w Gda�sku. Bra�a udzia� w ponad dwustu wystawach zbiorowych i indywidualnych w kraju i za granic�. Jej prace znajduj� si� w kolekcjach m.in. Muze�w Narodowych w Gda�sku, Krakowie i Wroc�awiu, NOMUS Nowe Muzeum, MOCAK-u w Krakowie, Centrum Sztuki Wsp�czesnej �a�nia, Centrum Rze�by Polskiej w Oro�sku, Galerii Arsena� w Bia�ymstoku, Europejskiego Centrum Solidarno�ci w Gda�sku, Norrt�lje konsthall w Szwecji i Kunstforum Ostdeutsche Galerie w Regensburgu. W 2012 roku otrzyma�a Stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy�szego za wybitne osi�gni�cia artystyczne. W 2013 roku uzyska�a stopie� doktora na Wydziale Rze�by na kierunku Intermedia w Akademii Sztuk Pi�knych w Gda�sku. W latach 2010�2017 wyk�adowczyni na Wydziale Rze�by i Intermedi�w. Realizuje prace z zakresu rze�by, instalacji, fotografii, wideo. W swoich wczesnych pracach wykorzystywa�a mi�dzy innymi symbole religijne. Problem silnej tradycji katolickiej panuj�cej w Polsce ��czy�a z m�sk� dominacj� w spo�ecze�stwie. Porusza�a tak�e tematy to�samo�ci, seksualno�ci oraz stereotypowych r�l kobiet i m�czyzn. Obecnie interesuj� j� zagadnienia relacji spo�ecznych i politycznych w kontek�cie przemocy. Realizuje projekty badawcze dotycz�ce miejsc pami�ci, �lad�w pami�ci/zapomnienia oraz historii.
Oficjalna strona artystki: www.nieznalska.com
Wsp�praca: Dariusz Sitek
Teksty: Cezary �azarewicz
Fragmenty wspomnie� Stanis�awa Pyjasa czyta: Cezary Rybi�ski
Opracowanie d�wi�ku: Jacek Puchalski, Radio Gda�sk
Konsultacja historyczna: Przemys�aw Ruchlewski
Koordynacja: Renata Zawartka
Jeszcze w tym roku nak�adem Wydawnictwa BUNKIER uka�e si� publikacja po�wi�cona Stanis�awowi Pyjasowi, w kt�rej znajd� si� teksty miedzy innymi Adama Szostkiewicza i Marii Anny Potockiej.
_________________________________________
The Case of Stanis�aw Pyjas
"May somebody for once
Be grateful for my existence"
Stanis�aw Pyjas, 8 September 1972
Dorota Nieznalska�s exhibition The Case of Stanis�aw Pyjas, just like her installation Violence and Memory shown in 2019 at MOCAK, represents a new artistic movement, in which the starting point is archival materials. This kind of art is characterised by full respect for the document and its truth. The artistic gesture consists in composing the selected images and texts in a specific way. The result is a message which voices the most important humanist and symbolic aspects. An exhibition becomes a surprisingly configured document revealing the artist�s emotions, feelings and beliefs towards a subject which is important to them.
Dorota Nieznalska is an artist of unique sensitivity. She is not afraid of potentially shocking contexts � for which, incidentally, she has often paid the price. Her art touches upon the issues with the strongest influence on human life and sensitivity, such as war, religion and death.
In the project The Case of Stanis�aw Pyjas, the choice of documents creates �a picture of life defined by death�. The artist shows that the communist system of surveillance also oppressed people for the fact that they wanted to read books, live in mental freedom and strive for dignified self-determination.
� Maria Anna Potocka


On 7 May 1977 in Krak�w, Stanis�aw Pyjas, 24, fifth-year student of Jagiellonian University Polish studies, poet, anti-Communist opposition activist, died in unexplained circumstances that had to do with the Security Service. His death came as a shock to the community, his family and circle of friends, sparking the opposition movement activities in Krak�w. On 15 May 1977 the Student Solidarity Committee in Krak�w (SKS in Polish) was announced.
In light of all surmised circumstances of Stanis�aw Pyjas�s tragic death on the night of 6 to 7 May 1977 in 7 Szewska Street in Krak�w, Public Prosecutor�s and Institute of National Remembrance�s five attempts to reopen and discontinue the investigation along with exhuming his remains in 2010, followed by forensic experts confirming three times the hypothesis that he died from the fall � the particulars of this tragedy still remain shrouded in conjecture and overtones. What we do know for sure is that Stanis�aw Pyjas actively worked together with the Workers� Defence Committee as he and his group of friends had been kept under surveillance for at least a year by the Security Service. The intelligence operation was in progress until the last moments of his life, which makes his murder premeditated.
The �Stanis�aw Pyjas case� has ample context: who this very politically mature young man was then or how his senseless demise and the hasty investigation resulted in other deaths (of Stanis�aw Pietraszko or Marian W�clewicz, for instance) to cover the tracks. In addition, the anonymous denunciations written by Krak�w�s Security Service officers and received by Stanis�aw Pyjas and Bronis�aw Wildstein might have been another motive for his murder. Also, the Les�aw Maleszka case � who was, as it turned out, secret police informant Ketman, reporting on the SKS in Krak�w � and other crucial facts you cannot remain indifferent to magnify both the enigma and the drama of the case.
The premise and aim of the proposed multimedia exhibition is to rekindle the memory of Stanis�aw Pyjas as a figure. Taking into account how higher-order values such as truth, courage, integrity, individualism, nonconformity or respect for others, set against hypocrisy, cynicism, subservience and opportunism, are being cheapened at present, the exhibition will try to endorse the former as touchstones for action and norms for social relations. As democratic values, paradoxically the very same that Stanis�aw Pyjas laid down his young life for, are currently in crisis, recalling his steadfast, brave, committed stance seems imperative.
� Dorota Nieznalska

Dorota Nieznalska � artist, Gda�sk Academy of Fine Arts� Faculty of Sculpture graduate. She lives and works in Gda�sk. She has taken part in over two hundred individual and group exhibitions at home and abroad. Her works are part of collections in National Museums in Gda�sk, Krak�w and Wroc�aw, NOMUS New Art Museum, MOCAK in Krak�w, �a�nia Centre for Contemporary Art, Centre of Polish Sculpture in Oro�sko, Arsenal Gallery in Bia�ystok, European Solidarity Centre in Gda�sk, Sweden�s Norrt�lje konsthall and Kunstforum Ostdeutsche Galerie in Regensburg. In 2012 she won Minister of Science and Higher Education�s scholarship for outstanding artistic achievement. In 2013 she was awarded a PhD at the Faculty of Sculpture, Intermedia specialty, at the Academy of Fine Arts in Gda�sk. From 2010 to 2017 she lectured at the Faculty of Sculpture and Intermedia. The works she creates explore the fields of sculpture, installation, photography, video. In her early works she made use of, among others, religious symbols. There, the issue of strong Catholic tradition, deep-rooted in Poland, was linked to male dominance in society. She also broached the topics of identity, sexuality and stereotypical roles for men and women. Currently, she is interested in violence-related social and political interactions. Research projects she is driving forward are to do with sites of memory, traces of memory/oblivion and history.
Official artist page: http://nieznalska.com/en/dorota-nieznalska-eng/
text: Cezary �azarewicz
cooperation: Dariusz Sitek
excerpts from Stanis�aw Pyjas�s reminiscences read by: Cezary Rybi�ski
sound production: Jacek Puchalski, Radio Gda�sk
historical consultation: Przemys�aw Ruchlewski
coordination: Renata Zawartka

mat. Galeria Bunkier Sztuki